Starzyk Jan Piotr (1904–1994), biolog, mikrobiolog, parazytolog, profesor Akademii Medycznej w Krakowie.
Ur. 15 V w Schodnicy (pow. drohobycki), był synem Pawła, pracownika kopalni ropy naftowej w Borysławiu, który osierocony w dzieciństwie został wychowany przez Ignacego Łukasiewicza i wykształcił się na jego koszt w szkołach naftowych w Stanach Zjednoczonych, oraz Antoniny z Jaźwieckich (zm. na tyfus plamisty po r. 1940 na zesłaniu w Uzbekistanie). Był najmłodszym z licznego rodzeństwa: Kazimiery, Józefy, Wilhelminy i Marii oraz zmarłych w dzieciństwie Stanisława i Jana.
S. uczył się w gimnazjach w Drohobyczu (pierwsza klasa) i Borysławiu, gdzie 29 V 1926 zdał egzamin dojrzałości. Od t.r. studiował na Wydz. Matematyczno-Przyrodniczym UJK; już w czasie studiów pracował: od 1 IX 1928 jako wolontariusz, od 1 IX 1931 jako młodszy asystent w Zakł. Biologii pod kierunkiem Rudolfa Weigla. W l. 1932–3 prowadził kursy histologiczno-biologiczne dla osób odbywających na UJK ćwiczenia specjalistyczne z zakresu mikrobiologii i parazytologii. Dn. 30 VI 1934 uzyskał dyplom magistra filozofii w zakresie zoologii z anatomią porównawczą na podstawie pracy Badania nad transplantacją skóry u płazów; odtąd do wybuchu drugiej wojny światowej pracował jako starszy asystent. W tym okresie opublikował pięć artykułów dotyczących żywotności i przetrwania zarazka wywołującego dur plamisty «Rickettsia provazeki» w warunkach pozaustrojowych, m.in. Vitalité, toxicité et pouvoir d’immunisation de Rickettsia provazeki conservées hors de l’organisme du pou, en milieu liquide et en milieu sec („Comptes Rendus des Séances de la Société de Biologie” T. 123: 1936), Zachowanie się zarazka tyfusu plamistego poza organizmem wszy w środowisku płynnym i suchym („Med. Doświadczalna i Społ.” T. 23: 1938 z. 1–2, odb. W. 1938) oraz wspólnie z Piotrem Radło O szczepionce przeciw durowi plamistemu („Med. i Przyr.” 1938 nr 6).
Z powodu słabego zdrowia (kategoria «D») był S. zwolniony ze służby wojskowej i w kampanii wrześniowej 1939 r. nie wziął udziału. Podczas okupacji sowieckiej Lwowa pracował w l. 1939–41 w Inst. Medycznym (Medinstitut), utworzonym w miejsce Wydz. Lekarskiego i Oddz. Farmaceutycznego UJK; prowadził tu m.in. ćwiczenia z parazytologii dla studentów medycyny. Po zajęciu w r. 1941 miasta przez Niemców i zorganizowaniu Inst. Badawczego nad Tyfusem Plamistym (Institut für Fleckfieber- und Virusforschung) pod kierownictwem naukowym Weigla, S. został w r. 1942 jego zastępcą; t.r. na polecenie Weigla zabiegał u władz niemieckich w Warszawie o oficjalną zgodę na produkcję szczepionki przeciw tyfusowi dla ludności cywilnej. Po zbliżeniu się działań wojennych do Lwowa wyjechał w r. 1944 do Krosna, gdzie pracował jako kierownik laboratorium Szpitala Miejskiego.
Po wojnie, od 1 VII 1945, S. pomagał Weiglowi w organizacji Inst. Badawczego nad Tyfusem Plamistym w Krakowie, a następnie w kierowaniu tą placówką. Dn. 13 VII t.r. doktoryzował się na Wydz. Biologii UJ na podstawie rozprawy Biologiczne właściwości Rickettsii provazeki przechowywanej poza organizmem wszy w środowisku płynnym i suchym, która była podsumowaniem badań przedwojennych; jej promotorem był Zygmunt Grodziński. Dn. 1 IX 1946 przeszedł S. do utworzonego specjalnie dla Weigla Zakł. Bakteriologii Ogólnej na Wydz. Lekarskim UJ, gdzie pełnił funkcję adiunkta. W tym okresie został oskarżony o kolaborację z Niemcami we Lwowie i Senat UJ podjął 5 XII t.r. uchwałę o zbadaniu zarzutów; śledztwo prowadzone przez rzecznika dyscyplinarnego UJ wykazało jednak bezpodstawność oskarżenia i 16 XII 1947 postępowanie dyscyplinarne umorzono. Mimo to fakt oskarżenia opóźnił nieco rozwój kariery naukowej S-a. Po likwidacji Zakł. Bakteriologii Ogólnej został S. w r. 1948 starszym asystentem, a w r.n. adiunktem Zakł. i Katedry Bakteriologii Szczegółowej Wydz. Lekarskiego UJ (od r. 1950 Katedra Mikrobiologii Akad. Medycznej – AM), kierowanej przez Stanisława Legeżyńskiego. W r. 1949 był konsultantem Min. Zdrowia do akcji deratyzacyjnej na obszarze woj. krakowskiego i rzeszowskiego; wykonywał też prace zlecone na rzecz Państw. Fabryki «Azot» w Jaworznie. Po przejściu Legeżyńskiego do Białegostoku pełnił (19 VIII – 6 X 1952) obowiązki kierownika Katedry i Zakładu. W tym okresie kontynuował badania doświadczalne nad zachowaniem zarazka duru i wspólnie z Feliksem Westrychem opublikował rozprawy Kwas paraminobenzoesowy jako środek zapobiegawczy leczniczy w durze osutkowym („Med. Doświadczalna i Mikrobiologia” 1949 nr 3) i Skuteczność preparatu Azotox w porównaniu z DDT przy zwalczaniu wszawicy („Przegl. Epidemiologiczny” T. 3: 1949 nr 1–2). Zwalczaniu wszawicy poświęcił też rozprawę habilitacyjną, którą częściowo opublikował pt. O zwalczaniu wszawicy azotoxem w impregnowanej bieliźnie. Część I („Przegl. Lek.”, S. II, R. 9: 1953 nr 10). Starania o uzyskanie veniae legendi podjął już w r. 1952, ale ówczesne zmiany w systemie kształcenia spowodowały przerwanie przewodu habilitacyjnego; Centralna Komisja Kwalifikacyjna dla Pracowników Nauki przyznała mu tytuł docenta dopiero 29 I 1955. Jako samodzielny pracownik naukowy Katedry Mikrobiologii (od 7 V t.r.) zainicjował S. badania diagnostyczne nad toksoplazmozą. Pierwszy w Polsce wyodrębnił szczep pierwotniaka «Toxoplasmoza gondii» z przypadku klinicznego toksoplazmozy wrodzonej i wprowadził go do diagnostyki jako szczep rodzimy pod symbolem GM (Wyosobnienie szczepu GM Toxoplasma gondii z przypadku klinicznego toksoplazmozy wrodzonej (tamże, S. II, R. 12: 1956 nr 9, wspólnie ze Stanisławą Bąkową). Organizując zespół pracowników wykonujących olbrzymią pracę laboratoryjną i terenową oraz współpracując z klinicystami i epidemiologami, przyczynił się do poznania patogenezy i epidemiologii toksoplazmozy. Ponadto uruchomił badania diagnostyczne w kierunku toksoplazmozy dla klinik i szpitali woj. krakowskiego. Za prace nad toksoplazmozą został wyróżniony przez ministra zdrowia Nagrodą Naukową I st. W l. 1958–60 był prodziekanem Wydz. Lekarskiego AM. W r. 1960 przeszedł na Wydz. Farmaceutyczny, gdzie objął 1 IX t.r. kierownictwo nowo utworzonych Katedry i Zakł. Mikrobiologii; zorganizował je od podstaw, dbając o odpowiednie warunki lokalowe, nowoczesną aparaturę i sprzęt naukowy. Rozwinął też wtedy, wspólnie z ginekologami, badania nad schorzeniami pierwotniakowymi (rzęsistkowica, pneumocystoza, lamblioza); wspólnie z Katedrą Botaniki Farmaceutycznej prowadził studia nad właściwościami antybiotycznymi olejków eterycznych roślinnych. W l. 1962–4 pełnił funkcję prodziekana Wydz. Farmaceutycznego. Dn. 27 IV 1963 został mianowany profesorem nadzwycz. Po zmianie struktury uczelni – likwidacji katedr i utworzeniu instytutów – został 1 IX 1970 kierownikiem Zakł. Parazytologii w Inst. Mikrobiologii AM i funkcję tę pełnił do 30 IX 1974. W tym samym okresie był przewodniczącym Rady Naukowej Inst. Mikrobiologii AM i członkiem Rady Naukowej Inst. Biologii Stosowanej Wyższej Szkoły Rolniczej w Krakowie. Przez cały czas swej pracy prowadził wiele zajęć dydaktycznych na różnych kierunkach UJ i AM: z mikrobiologii dla studentów medycyny (1946–52), stomatologii (1952–4), Wydz. Biologii i Nauk o Ziemi (1953–67) i farmacji (1955–74), z parazytologii dla studentów medycyny (1953–4) i farmacji (1957–74) oraz z biologii dla studentów farmacji (1957–68). Pod jego kierunkiem wykonano 168 prac magisterskich i 12 rozpraw doktorskich; był też opiekunem naukowym trzech habilitacji. Ogółem, w trwającej prawie 60 lat działalności naukowej, opublikował S. ok. 100 prac w specjalistycznych czasopismach: „Medycyna Doświadczalna i Społeczna”, „Wiadomości Parazytologiczne”, „Acta Parasitologica Polonica”, „Medycyna Weterynaryjna”, „Acta Biologica Cracoviensia”, „Przegląd Epidemiologiczny” i „Przegląd Lekarski”.
S. działał w wielu towarzystwach naukowych, m.in. był współzałożycielem i członkiem Polskiego Tow. Parazytologicznego oraz organizatorem i pierwszym przewodniczącym jego oddziału krakowskiego, a także członkiem Tow. Mikrobiologów Polskich, Polskiego Tow. Przyrodników im. Kopernika i Komisji Biologicznej Oddziału PAN w Krakowie. Był czynny w PCK, w którym pełnił funkcje wiceprezesa Zarządu Wojewódzkiego i przewodniczącego jego Komisji Opieki Społecznej oraz przewodniczącego PCK w AM. Dn. 1 X 1974 przeszedł na emeryturę, ale nadal pracował jako konsultant naukowy w Poradni Medycyny Tropikalnej i Chorób Pasożytniczych oraz w Pracowni Bakteriologicznej Kliniki Chorób Zakaźnych AM (do r. 1992); był też członkiem Konwentu Seniorów AM w Krakowie. Zmarł 13 XII 1994 w Krakowie, został pochowany 20 XII na cmentarzu Salwatorskim. Był odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Srebrnym i Złotym Krzyżami Zasługi, Medalem gen. Karola Kaczkowskiego przyznanym przez Wojskowy Inst. Higieny i Epidemiologii oraz Odznakami Honorowymi PCK I, II i III st.
W małżeństwie zawartym 22 VII 1933 ze Stanisławą Heleną Mastaj, pracownikiem Izby Skarbowej we Lwowie, w czasie okupacji niemieckiej zatrudnioną w Inst. Weigla jako żywicielka wszy, miał S. dwoje dzieci: Irenę (ur. 12 XII 1937), po zamążpójściu Starzyk-Kozińską, lekarza medycyny, oraz Jerzego (ur. 15 III 1942), profesora biologii Akad. Rolniczej w Krakowie.
Katalog wydawnictw Polskiej Akademii Umiejętności 1873–1947, Kr. 1948 I; Pol. Bibliogr. Lek. za l. 1938–65; – Pilecki J., Słownik biograficzny Ziemi Drohobyckiej, w: Ziemia Drohobycka. Stowarzyszenie Przyjaciół Ziemi Drohobyckiej, Wr. 1947 nr 10; – Białoń J., Grochowski J., Profesorowie i docenci Akademii Medycznej w Krakowie 1950–1970, Kr. 1970 s. 108; Grochowski J., Profesorowie, docenci, doktorzy habilitowani oraz doktorzy honoris causa Akademii Medycznej im. Mikołaja Kopernika w Krakowie w latach 1970–1980, Kr. 1981 s. 111; Król W., Przewodnik. Katedry i Zakłady Akademii Medycznej w Krakowie, Kr. 1964 s. 64; Wachholz i in., Skład osobowy Wydz. Lek. i Farmac. UJ, Akad. Med. w l. 1950–63; – Dymon M., Biogram prof. dr. Jana Starzyka, „Wiad. Parazytologiczne” T. 45: 1999 z. 4 s. 519–29 (bibliogr., fot.); Grochowski J., Białoń J., Kronika Akademii Medycznej w Krakowie 1950–1970, Kr. 1972 s. 69–70, 94, 98, 106, 117, 122, 133, 140, 145, 225, 228, 240; Sześćsetlecie medycyny krakowskiej, Kr. 1964 II 723; Wydział Farmaceutyczny. Złota księga. Uniwersytet Jagielloński, Kr. 2000 s. 129–34 (fot.); – „Annales Academiae Medicae Cracoviensis” za l. 1953–94, Kr. 1954–95; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Dzien. Pol.” 1994 nr 290, 292; – Arch. PAN: sygn. I–8 (Zespół Minerwa); Arch. UJ: sygn. S III 246, Oddz. Collegium Medicum (teczka osobowa S-a, fot.); – Informacje córki, Ireny Starzyk-Kozińskiej i syna, Jerzego Starzyka z Kr.
Stanisław Zwolski